Hevbendiya opozisyona piralî ya Tirkiyê dixwaze mîrateya serok Recep Tayyîp Erdogan ya bîst salan ya desthilatdariya pir navendî û muhafizkar ya olî hilweşîne.
Li vir awirek li plana wê ger di 14ê Gulanê de dengdana parlemanê û seroktiyê bidest bixe:
Bidawîanîna 'Rejîma yek zilamî'
Serokê opozisyonê Kemal Kiliçdaroglu îtîfaqa xwe ya 6 partiyan ku ji lîberal, neteweperest û muhafizkarên olî pêk tê, wek hêzeke guherîna demokratîk nîşan da.
Karmendê berê yê 74 salî soz da ku "bi guhertina rejîma yek zilamî demokrasiyê bîne vî welatî".
Hevbendî di bernameya xwe ya 240 rûpelî de, soz dide ku dev ji sîstema serokatiyê berde ku Erdogan piştî serketina di referanduma makezagonê ya dijwar di sala 2017 de destnîşan kir.
Opozisyon dixwaze sîstemeke parlemanî vegerîne ku tê de qanûndaner serokwezîrekî hildibijêrin û çavdêriya wezaretan bikin.
Serokatî dê ji bo heyamek heft-salî were sînordarkirin.
Bertil Oder, mamosteyê yaseya destûra bingehîn li Zanîngeha Koçê ya Stenbolê dibêje ku “Guhertina sîstema siyasî wê ne hêsan be.
Wî amaje kir ku guhertinên bi vî rengî hewceyê piraniya sê-pênc parlemanê ne, ku opozîsyon dê di 14ê Gulanê de bi zehmetî wergire.
Serbestberdana Girtiyan
Kiliçdaroglu dibêje emrê wî yê yekem ew e ku biryara azadkirina hin kesên opozisyonê yên herî payebilind ên ku di dema Erdogan de girtî ne, derxe.
Di nav wan de xêrxwaz Osman Kavala û rêberê kurd Selahattîn Demîrtaş ku ji mêj ve ji aliyê Rojava ve daxwaza azadiya wî tê kirin.
Opozisyon soza vegerandina dadgehên "serbixwe û bêalî" dide, yên ku Erdogan bi hevalbendên xwe re li hev kir piştî ku di sala 2016an de ji hewldana derbeya xwînrêj xilas bû.
Lê hevalbend, ku di nav de Partiya Baş a neteweperest jî heye, li ser Kurdan, ku şaredarên wan ên hilbijartî yên li başûrê rojhilatê Tirkiyê hemû yan ji kar hatine derxistin an jî hatine zîndanîkirin, tiştek negot.
Di heman demê de ew dixwaze azadiya derbirînê vejîne û serxwebûnê bide medyayê, ku ketibû bin kontrola hema bêje ya hukûmetê û hevalbendên wê yên karsazî.
Kiliçdaroglu carek bi ken got, "Hûn ê pir bi hêsanî min rexne bikin."
Berevaniya 'Hemû jinan'
Kiliçdaroglu ku nûnertiya partiya kevneşopî CHP ya damezrînerê Tirkiya Mustafa Kemal Ataturk dike, ji bo ku baweriya jinên muhafizkar ên olî yên ku hîcabê li xwe dikin, bi dest bixe gelek xebitiye.
Kiliçdaroglu destnîşan kir ku ew ê mafê lixwekirina hîcabê li cihên giştî bi qanûnê misoger bike, da ku nîşan bide ku niyeta wî tune ku azadiya olî ya ku ji hêla Erdogan ve hatî destnîşankirin paşve bixe.
Kiliçdaroglu got, "Em ê mafên hemû jinan biparêzin."
Berevajî vê yekê, Erdogan ji kesên LGBTQ re dibêje "dererê".
Kiliçdaroglu her wiha dixwaze dîsa tevlî Peymana Stenbolê bibe, peymaneke Ewropayê ya ku bi armanca têkoşîna li dijî tundûtûjiya zayendî ya ku Tirkiye bi fermana Erdogan di sala 2021an de, jê vekişiyabû.
Vegerandina Rêbaza Aborî
Opozisyon soz dide ku tavilê vegere rêbaza aborî û qutbûna ji "modela aboriya Tirkiyeyê" ya Erdogan.
Nexwestina Erdogan ji têkoşîna li dijî enflasyonê bi bilindkirina rêjeyên faîzê - bi baweriya wî bi pîvanên îslamî yên li dijî faîzê ve girêdayî ye - krîza aborî ya herî xirab a desthilatdariya wî derxist.
Rêjeya enflasyonê ya salane ya fermî par ji sedî 85 bû. Aborînasên serbixwe bawer dikin ku rêjeya rastîn dikaribû du caran bilindtir bûya, ku piraniya destkeftiyên çîna navîn ya nû ku di deh salên yekem ên desthilatdariya Erdogan de hatî afirandin, ji holê rabike.
Lê vegerandina geşepêdanê dibe ku demê bixwe, ji nû ve vejandina saziya dewletê ya ku di serdema desthilatdariya navendî ya Erdogan de qels bû, pêwîste.
Erdal Alçin, mamosteyê Aboriya Navnetewî li Zanîngeha Konstanzê ya Almanyayê dibêje, "Di hilbijartinan de kî bi ser bikeve jî, îhtîmal e aboriya Tirkiyê bi lez baş nebe."
Çêkirina Aştiyê
Opozisyon dizane ku Tirkiyê ji sala 2016an ve hevalbendên xwe yên NATOyê aciz kirine bi çêkirina têkiliyeke bi îmtiyaz bi Rûsyayê re. Ew dixwaze baweriya xwe bi Rojava re vegerîne û di heman demê de "diyalogeke hevseng" bi Moskoyê re bike ji bo bidawîkirina şerê li Ukraynayê.
Serokê Têkiliyên Navneteweyî yê partiya Kiliçdaroglu Ahmet Unal Çevîkoz jî ji bo "endamtiya tam a Yekîtiya Ewropayê" ku demeke dirêj e li bendê maye, hewl dide.
Lê Cevikos got, pêşîne lihevhatina bi Serokê Sûrî Beşar el-Esed re ye - mercekî bingehîn ji bo vegera "dilxwazî" ya 3.7 mîlyon penaberên Sûrî yên ku li Tirkîyê dijîn.
Çavkanî: AFP